Kapı
İslami Devir Türk Edebiyatının İlk Ürünleri
1-)Kudadgu Bilig:Adı mutluluk bilgisi,devlet olma,devleti idare etme anlamına gelir.
Yusuf Has Hacip tarafından 11.yy da Karanan hükümdarı Tabgaç Buğra Kara Hana
sunulmuştur elde edilen en eski metindir.Doğu türkçesiyle 6645 beyitten oluşan
mesnevi kalıbıyla yazılmıştır.Beyitlerin bir bölümü atasözü şeklindedir.Didaktik ve
allagorig bir eserdir.Kitapda 4 sembol karşılıklı konuşur.Bu eserden sonra Has
Haciplik yani C.Başkanı makamına getirilmiştir.
2-)Divan-ı Lügat'it - Türk:Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.Yazar bu eseri yaz-
madan önce türk illerini dolaşark boyların dillerini,destanlarını,sabularını,efsanelerini,
koşuklarını kitabında toplamıştır.11. yy da tamamlandı.Eser Türkçe sözlük ve Dil bil-
gisi kitabıdır.Türkçe deyimler,atasözleri,şiirler esere alınmıştır.7500 kelime vardır.
Kelimelerin içinde geçen şiir ve atasözleri esere antalojik özellik katmıştır.Abbasi
Halifesi Ebul Kasım Abdullah'a sunulmuştur.Yazılış amacı araplara türkçeyi öğretmek
ve Türkçenin arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermektir.Kitap Dil,Edebiyat,
Tarih,Folklor acısından ilk ve tek kaynaktır.
3-)Atabetü'l Hakayık:Edip Ahmet tarafından 12. yy'da yazılan eser Ahlaki ve didak-
tikdir.''Hakikatlerin eşiği''anlamına gelir.Batı Türkistanda Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.
Edip ahmet'in gözleri görmediği bilinir ve şiirlerinin ağızdan ağıza yayıldığı sanılmaktadır.
Türkçeyi güzel ve sanatlı kullanmaktadır.Eser Bilgi,Cimrilik,Cömertlik,Hırs vb. başlıklarla
başlar.Eser edep,Ahlak,Töre ve dini konularda öğütler vermiştir.
4-)Divan-ı Hikmet:Eser 12.yy'da Ahmet Yesevi tarafından yazılan eser Orta Asya Türkçe
siyle yazılmıştır.Didaktik bir eserdir.Eser dini konular ve dini hikayelerden oluşur.Kitap hik
met denilen şiirlerden meydana gelmiştir.Yaradılış,İnsanların özellikleri anlatılır.Arapça ve
Farsça kelimeler görülür.Ahmet Yesevi Türkistan'da doğmuştur.Tasavvuf yolunu tuttu.
Yesevi tarikatını kurdu.O dönem bir çok derviş yetiştiren yazar ölümünden sonra öğrenci-
leri ve eserleriyle etkisini sürdürdü.İslamiyeti insanlara öğretmeyi ve tasavvuf yoluyla
insanları eğitmeyi amaç edinmiştir.
5-)Manas Destanı:Kırgızların bütün mitolojisini,masallarını,her türlü geleneklerini bir kahraman
çevresinde toplamış olan manas destanı kırgızların hayat tarzlarını dini inanışlarını,göreneklerini,
coğrafyalarını başka milletlerle olan ilişkilerini anlatır.Destanda düzen yokttur 7 ve 8 li hece ölçü
süyle söylenmiştir.Yarım kafiye görülür.
DEDE KORKUT:
Oğuz Türklerinin kendi içlerindeki ve Trabzon Rumlarına karşı yaptıkları savaşları anlatır.12 hika
yeden oluşur.Nazımla nesir içiçedir.Satuk Bugra Han Müslümanlığı kabul ettiği için Müslümanlık
başlamıştır.Böylece edebiyattada etkisi oldu.Samimi bir dindarlık hakimdir.Temiz,zengin bir türkçe vardır.
Geçiş Dönemi Özellikleri:
1-)İslamiyet öncesi kültür ve islami kültür içiçedir.
2-)Nazım birimi 4'lük ve beyittir.
3-)Eserlerde dini öğretme esas alınmıştır.
4-)Aruz ölçüsüde kullanılmaya başlamıştır.
5-)Eserlerde hayatı şekillendirme ve yönlendirme amacı güdülmüştür.
Göktür yazıtları:7. ve 8. yy dan kalma yazıtlardır.Türk dili ve edebiyatının ilk yazılı metinleri ve
Türk tarihinin en eski belgeleridir.720 yılında Vezir Tonykug,732'de KülTekin,735 de ise Bilge
Kaan adına dikilen birer bengütaş'tan ibarettir.Bu Taşlar sahiplerinin ölümünde 1'er sene sonra
dikilmiştir.Yazıtların yazarı Yolluk Tigin isimli Türk edibidir.Üslupca en güzeli Kül Tegin yazıtıdır.
Bilge Kaan'ın ağzıyla Türk halkına seslenen eşssiz bir nutuk örneğidir.Türkler ölenlerinden
ardından diktikleri bu taşlara ''balbal'' denir.
Türk Destanları:Manas,Oğuz Kaan,Alp Er Tunga,Köroğlu,Göç,Timur,Cengiz Han,
Türeyiş,Yaradılış,Gılgamış,
SAGU:İslm. Öncesi MERSİYE:Divan Edb. AĞIT:Türk Halk Edb.
İslam Öncesi Türk Edb.
a-)Sözlü Edebiyat:
1-)Düşünüş,Duyuş ve anlatış bakımından yabancı etkilere kapılmamıştır.
-Dili oldukça saf bir Türkçedir.
-Ölçüsü Hece ölçüsüdür.
-Türk zevki hakimdir.
2-)ORtaklaşadır.(Anonimdir.)Halkın ortak malıdır.
3-)Sözlüdür;eser yazılarak hazırlanmaz doğrudan doğruya sözle aktarılır.
4-)Genellikle bestelidir.Bir destan veya lirik bir parça sazla(kopuz) çalınıp söylenir.
Sığır:Av töreni Şölen:Kurban töreni Yuğ:Yas Töreni
Koşuk:Aşk,tabiat,kahramanlık gibi konuları işleyen lirik bir şiirdir.Sığır ve Şölen Tören
lerinde söylenir.7-11 li gece ölçüsüyle yazılır.İslamiyetten sonra adı koşma olmuştur.
T.Halk Edeb.da 3 e ayrılır.Güzelleme(aşk ve tabiat),koçaklama(savaş-kahramanlık)
taşlama(eleştri)
SaguEski Türklerde ölen yiğitlerin arkasından onların kahramanlıklarını anlatan
şiirlerdir.Sagular Yuğlarda söylenir.
Sav:,Gözlem ve tecrübelerden süzülen düşünce ve duyguların özlü anlatımıdır.
Günümüzdeki Atasözleridir.Orhun yazıtlarında rastlanır.akılda kalıcıdır.
Destanların özellikleri:
-Tarih öncesi,efsaneler çağında söylenir.
-Olağanüstü olaylara ve kişilere yer verir.
-Destanlarda zaman kavramı yoktur.
-Destanların söyleyeni belli değildir.
-Destanlar bir milletin en önemli milli-edebi eseridir.
-ÇOŞKU VE HEYCANI DİLE GETİREN METİNLER-
İlahi:Din ve Tasavvuf konulu koşmalara ilahi denir.3-5 dörtlükten meydana gelir.
7-8-11 hece ölçüsüyle yazılır.Nazım birimi dörtlüktür.Yarım kafiye vardır.İlahi
aşkı işler ve ezgiyle söyler.En önemli ilahi yazarı Yunus Emredir.
Yunus Emre:Türkçeyi en güzel kullanan şairlerden biridir.Sade,samimi,yalın,
ve içli bir dille yazar ilahileri.Halk diline yerleşmiş Arapça ve Farsça kelimeleride
kullanmıştır.Hem hece hem aruz ölçüsü kullanmıştır.Ara sıra sanatlı anlatmıştır.
NEFES:Bektaşi şairlerinin yazdığı tasavvufi şiirlerdir.Genellikle (Vahdet-i Vücut)
kuramı anlatılır.Kalenderana ve alaylı bir üslup vardır.Düşünceleri nezaket içinde
nükteli olarak anlatır.Nazım birimi dörtlüktür.3-8 arası değişir.Hece ölçüsü kullanır.
Aruzlada söylenenler vardır.
Kaygusuz Abdal:Alevi-Bektaşi halk şirinin kurucusu sayılır.Yunus Emreden etki
lenmiştir.Hem hece hem aruz ölçülü şiirleri vardır.Şiirlerini divanında toplamıştır.
Nükteli,İğneli bir dili vardır.Şiirlerinde hicivli,mizahlı,tekerlemeli bir duygu içinde
hem safularla hemde insalık kusurlarıyla alay eder.
GAZEL:Aşk,Güzellik,şarap konusunda yazılmıştır.İlk beyitine(Matla),Son beyitine
(Makta) denir.Şairin isminin geçtiği yere(Taç Beyit),En güzel beyite (beytülgazel)
denir.5-15 arası beyitten oluşur.Liriktir.Kusursuz bir üslup olmalıdır.
Aşkın verdiği mutlluluğu,sıkıntıyı,sevgiliden yakınmayı anlatırsan Aşıkhane Gazel
İçki zevkini,içki ile ilgili düşünceleri anlatırsa Rindane gazel denir.
Beyitler arası anlam bütünlüğü varsa Yek-Ahenk denir.
MESNEVİ:Beyitlerden oluşur.Beyit sayısı sınırsızdır.Her beyit kendi arasında ka-
fiyelidir.Aruz ölçüsü ile yazılır.İran edebiyatından alınmıştır.Beyitler arasında anlam
bağı vardır.
Aşk konulu Mesnevi:Fuzuli ''Leyla ile Mecnun''
Dini Tasavvufi Mesnevi:Şeyh Galip ''Hüsn-ü Aşk''
Ahlaki ve Öğretici Mesnevi:Nabi ''Hayriyye''
Savaş ve Kahramanlık konulu Mesnevi:Mihailoğlu Ali Bey ''Gazavatname''
Bir şehrin Güzelliklerini anlatan Mesnevi:''İstanbul Şehrengiz''
Mizahi Mesneviler:Şeyhi ''Harname''
Ali Şir Nevai İlk hamse sahibidir ve Muhakemetül Lügateyn le Farsça ve Arapçayı
Türkçeyle karşılaştırıp ,daha zengin bir dil oldugunu anlatmıştır.
HACI BEKTAŞİ VELİ:Bektaşinin ilk kurucusu şair ve mutasavuftır.Anadolunu
Türkleşmesi ve İslamlaşmasında ve ayrıca Düzenli Ordu kurulmasında çok
emeği vardır.En öenmli kitabı Makalattır ve Fakirnameyi açıklar nitelikte bir eserdir.
MANTIKUT TAYR VE GÜLŞEHRİ:Gülşehri çevirisini yapmıştır.Kuşların dili anlam-
ına gelir.Mesnevi tarzında yazılmıştır.Tasavvufi hikayeler vardır.Gülşehrinin başka
mesnevileri vardır.Ahlaki ve didaktik bir anlatımlıdır.
NASREDDİN HOCA:Hakkında pek bir bilgi yok fakat sivrihisarda yaşadığı sanılıyor.
Dünya çapında Fıkra üstadıdır.Tüm Fıkralarında Türk halkının hayat felsefini yaşatır.
Kendine has nükte gücü vardır.
FIKRA:-İnsanları güldürmek ve bazende düşündürmek için yazılan esprili hikayeler.
-Güncel olayların kaleme alındığı gazeye yazılarıdır.
Klasik(Divan) Edebiyatı:
1-)Genellikle aydınlara hitap eder
2-)Nazımda aruz ölçüsü kullanılır.
3-)Tam yada zengin kafiye kullanılır.
4-)Nazım birimi beyittir.
5-)Arap ve İran edebiyatından alınan gazel,kaside,mesnevi,musammat gibi nazım
şekilleri kullanılır.
6-)En çok kullanılan türler münacat(Allah'a yakarış),Naat(Peygambere övgü)
Methiye(Büyüklere övgü),Hicriye(Yergi),Mersiye(ölenlerin ardından yakılan ağıt)
7-)Dil,Klasik Edb. ortaya çıkışında sade olmasına rağmen,Arapça ve Farsça kelime
ve tamlamaların artması sonucu giderek ağırlaşmıştır.
8-)Kişisel ve sosyal konulardan çok hikmet,tasavvuf ve aşk işlenmiştir.
9-)Nesir;süslü nesir,orta nesir,sade nesir olmak üzere 3 kolda gelişmiştir.Nesirlerde
iç ahengi sağlamak için seci kullanılmıştır.Süslü nesir,sanat kaygısıyla yazıldığı için
dili çok ağırdır.Söylenen değil,söyleyiş önemlidir.Sade nesirde yalın bir dil kullanılmıştır.
Sanat endişesi yoktur.Orta nesir ise ikisinin arasında bir özelliğe sahiğtir.Didaktik
yanı ağır basar.
KASİDE:Türk edebiyatından din ve devlet büyüklerini övmek için yazılan şiirlere deir.
En az 33 en fazla 99 beyitten oluşur.Kafiye düzeni a-a b-a c-a d-a oluşur.6 bölümden
oluşur.
1-)Nesib(Teşbib):Kasidenin girişi ve şiir yönünün en ağır bastığı yerdir.15-20 beyit.
Nesib bölümüne tasvirlerle başlanır.Nesibin konusu kasidenin adınla bağlantılıdır.
Temmuziye,ramazaniye,ıydiye,nevruziye,hammamiye,sü mbüliye,şemsiye,kelamiye
gibi isimler alır.
2-)Giriz-Gah:Nesib bölümünden methiye bölümüne geçerken ki beyitlere denir.
3-)Medhiye:Kasidenin sunulduğu kişinin övgüsünün yapıldığı bölümdür.Övülen kişi
nin kişisel yetenekleri göze alınmadan abartılarak ,mazmun ve benzetmelerle yapılan
övgüdür.
4-)Tegazzül:Genellikle methiye bölümünden sonra bir fırsatını düşürüp aynı ölçü ve
kafiyede bir gazel söylenmektir.
5-)Fahriye:Kaside içinde şairin kendini övdüğü bölümdür.
6-)Dua:Kasidenin en son bölümüdür.1-2 beyitten oluşur.Şair övdüğü kişinin başarılı
uzun ömürlü ve talihli iyi bir kişi olmasını diler.
RUBAİ:4 dizelik kendine özgü ayrı ölçüsü olan bağımsız nazım biçimidir.(a,a,b,a)dır.
her biz dizesi ayrı ölçüde olabilir.En güçlü düşünce 3.dizededir.İran edb. gelmiştir.
Şair dünya görüşünü,felsefesini,felsefesini,tasavvufi düşüncelerini,maddi ve manevi,
anlatmasıdır.
NEDİM:İstanbulda doğduğu tahmin ediliyor.19.yy da.Asıl adı Ahmettir.İyi bir medrese
eğitiminden sonra müderris olarak eğitim vermiştir.Patrona Halil isyanı sırasında öl-
müştür.Lale devrinde yaşayan şair bu dönemin özelliklerini şiirlerinde yansıtmıştır.
O dünyayı sevençoşku dolu bir yüreğe sahiptir.Dini şiiri yoktur.Naat ve müracat yaz-
mamış oldugu için,çok eleştirilmiş.Mahallileşme akımının en önemli temsilcisidir.
MURABBA:Benk adı verilen 4 dizelik kıtalardan oluşur.İlk bendinin,ilk 3 dizesi kendi
aralarında uyaklı olabilir.Şairin mahlası son bendinin herhangi bir dizesinde bulunur.
Türk edb'da 14.yy dan sonra Rubai yazılmaya baslandı.Rubai ince duygu ve düşün-
celere nükteli buluşlara çok uygun olduğundan divan edb. nazım biçimleri içinde gün-
ünümüze kadar canlılığını yitirmeden yaşayabilmiş tek biçimdir.
Türk edb:Nefi,Kadı burhanettin Cumhuriyet Dönm:Yahya Kemal Beyatlı
ŞARKI:Biçim bakımından murabbaya benzer.Koşmalardan etkilenerek oluşmuştur.
Bestelenerek okunur.Dörtlüklerden oluşur.Son mısralar tekrarlandığından bu bölüme
nakarat veya miyan denir.Türk edb. doğmuştur.Nedim Divan edb. en güzel şairlerin
dendir bu konuda.Nedimin şarkılarının dili gazel ve kasidelerine göre çok sadedir.
Konu aşk,sevgi,içki ve eğlencedir.Enderunlu Fazıl,Enderunlu Vasıf nedimden sonra
en çok şarkı yazan şairlerdir.Fakat nedim kadar başarılı olamamıştır.Yeni Türk edb.
dönemi yazılan şarkılar genellikle 2 bentli ve nakaratlıdır.
Anonim halk edeb. özellikleri:
-Halkın ortaklaşa meydana getirdiği bir edebiyattır
-Dili yalın,akıcı bir halk türkçesidir.
-Hece ölçüsü kullanılır.11-12-8'li kalıplar kullanılır.
-Somut ve gerçeklere içiçe bir edebiyattır.
-Nazım birimi dörtlüktür.
-En çok yarım kafiye kullanılır.Bazen hiç kafiyesiz redifşi şiirlerde olur.
-Mecazlara ve diğer söz sanatlarına fazla yer verilmez
-En çok kull. temalar:aşk,ölüm,doğa,sevgi,ayrılık acısı,sıla özlemi,yiğitlik vb
-Özü ve ruhuylada bizim olan bir edebiyattır.
-Söyleyeni belli değildir.
Muhammes:Her bendi beş dizeden oluşan nazım biçimidir.İlk bendin döt ve beşinci
yada sadece beşinci dizesi öteki bentlerin sonunda yineliniyorsa muhams-i mütekerrir
adını alır.Her türlü konu alınabilir.Bu biçimde şarkılar yazılır;Muhammes şarkı denir.
TERKİBİ BEND:Uzun bir nazım biçimidir.Her bend 2 bölümdür.Birinci bölüme
TERKİB HANE denir.Her bend sayısı 5-10 arasındadır.Kendi aralarında uyaklanır.
Bendin son beyitine VASITA BEYİTİ yada BENDİYE denir.Genellikle tarihten ve
hayattan şikayetler,dini,tasavvufi,felsefi,düşünceler anlatılmış,toplumsam yergi niteliğ
inde eleştirilere yer verilmiştir.Konusu toplumsal yergi olan en ünlü ''RUH-İ BADADİ''
dir.Bu şiire 300 yüzden fazla nazire yazıldı bunların en ünlüsü ve güzeli Ziya paşanınki.
1-)Kudadgu Bilig:Adı mutluluk bilgisi,devlet olma,devleti idare etme anlamına gelir.
Yusuf Has Hacip tarafından 11.yy da Karanan hükümdarı Tabgaç Buğra Kara Hana
sunulmuştur elde edilen en eski metindir.Doğu türkçesiyle 6645 beyitten oluşan
mesnevi kalıbıyla yazılmıştır.Beyitlerin bir bölümü atasözü şeklindedir.Didaktik ve
allagorig bir eserdir.Kitapda 4 sembol karşılıklı konuşur.Bu eserden sonra Has
Haciplik yani C.Başkanı makamına getirilmiştir.
2-)Divan-ı Lügat'it - Türk:Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.Yazar bu eseri yaz-
madan önce türk illerini dolaşark boyların dillerini,destanlarını,sabularını,efsanelerini,
koşuklarını kitabında toplamıştır.11. yy da tamamlandı.Eser Türkçe sözlük ve Dil bil-
gisi kitabıdır.Türkçe deyimler,atasözleri,şiirler esere alınmıştır.7500 kelime vardır.
Kelimelerin içinde geçen şiir ve atasözleri esere antalojik özellik katmıştır.Abbasi
Halifesi Ebul Kasım Abdullah'a sunulmuştur.Yazılış amacı araplara türkçeyi öğretmek
ve Türkçenin arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermektir.Kitap Dil,Edebiyat,
Tarih,Folklor acısından ilk ve tek kaynaktır.
3-)Atabetü'l Hakayık:Edip Ahmet tarafından 12. yy'da yazılan eser Ahlaki ve didak-
tikdir.''Hakikatlerin eşiği''anlamına gelir.Batı Türkistanda Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.
Edip ahmet'in gözleri görmediği bilinir ve şiirlerinin ağızdan ağıza yayıldığı sanılmaktadır.
Türkçeyi güzel ve sanatlı kullanmaktadır.Eser Bilgi,Cimrilik,Cömertlik,Hırs vb. başlıklarla
başlar.Eser edep,Ahlak,Töre ve dini konularda öğütler vermiştir.
4-)Divan-ı Hikmet:Eser 12.yy'da Ahmet Yesevi tarafından yazılan eser Orta Asya Türkçe
siyle yazılmıştır.Didaktik bir eserdir.Eser dini konular ve dini hikayelerden oluşur.Kitap hik
met denilen şiirlerden meydana gelmiştir.Yaradılış,İnsanların özellikleri anlatılır.Arapça ve
Farsça kelimeler görülür.Ahmet Yesevi Türkistan'da doğmuştur.Tasavvuf yolunu tuttu.
Yesevi tarikatını kurdu.O dönem bir çok derviş yetiştiren yazar ölümünden sonra öğrenci-
leri ve eserleriyle etkisini sürdürdü.İslamiyeti insanlara öğretmeyi ve tasavvuf yoluyla
insanları eğitmeyi amaç edinmiştir.
5-)Manas Destanı:Kırgızların bütün mitolojisini,masallarını,her türlü geleneklerini bir kahraman
çevresinde toplamış olan manas destanı kırgızların hayat tarzlarını dini inanışlarını,göreneklerini,
coğrafyalarını başka milletlerle olan ilişkilerini anlatır.Destanda düzen yokttur 7 ve 8 li hece ölçü
süyle söylenmiştir.Yarım kafiye görülür.
DEDE KORKUT:
Oğuz Türklerinin kendi içlerindeki ve Trabzon Rumlarına karşı yaptıkları savaşları anlatır.12 hika
yeden oluşur.Nazımla nesir içiçedir.Satuk Bugra Han Müslümanlığı kabul ettiği için Müslümanlık
başlamıştır.Böylece edebiyattada etkisi oldu.Samimi bir dindarlık hakimdir.Temiz,zengin bir türkçe vardır.
Geçiş Dönemi Özellikleri:
1-)İslamiyet öncesi kültür ve islami kültür içiçedir.
2-)Nazım birimi 4'lük ve beyittir.
3-)Eserlerde dini öğretme esas alınmıştır.
4-)Aruz ölçüsüde kullanılmaya başlamıştır.
5-)Eserlerde hayatı şekillendirme ve yönlendirme amacı güdülmüştür.
Göktür yazıtları:7. ve 8. yy dan kalma yazıtlardır.Türk dili ve edebiyatının ilk yazılı metinleri ve
Türk tarihinin en eski belgeleridir.720 yılında Vezir Tonykug,732'de KülTekin,735 de ise Bilge
Kaan adına dikilen birer bengütaş'tan ibarettir.Bu Taşlar sahiplerinin ölümünde 1'er sene sonra
dikilmiştir.Yazıtların yazarı Yolluk Tigin isimli Türk edibidir.Üslupca en güzeli Kül Tegin yazıtıdır.
Bilge Kaan'ın ağzıyla Türk halkına seslenen eşssiz bir nutuk örneğidir.Türkler ölenlerinden
ardından diktikleri bu taşlara ''balbal'' denir.
Türk Destanları:Manas,Oğuz Kaan,Alp Er Tunga,Köroğlu,Göç,Timur,Cengiz Han,
Türeyiş,Yaradılış,Gılgamış,
SAGU:İslm. Öncesi MERSİYE:Divan Edb. AĞIT:Türk Halk Edb.
İslam Öncesi Türk Edb.
a-)Sözlü Edebiyat:
1-)Düşünüş,Duyuş ve anlatış bakımından yabancı etkilere kapılmamıştır.
-Dili oldukça saf bir Türkçedir.
-Ölçüsü Hece ölçüsüdür.
-Türk zevki hakimdir.
2-)ORtaklaşadır.(Anonimdir.)Halkın ortak malıdır.
3-)Sözlüdür;eser yazılarak hazırlanmaz doğrudan doğruya sözle aktarılır.
4-)Genellikle bestelidir.Bir destan veya lirik bir parça sazla(kopuz) çalınıp söylenir.
Sığır:Av töreni Şölen:Kurban töreni Yuğ:Yas Töreni
Koşuk:Aşk,tabiat,kahramanlık gibi konuları işleyen lirik bir şiirdir.Sığır ve Şölen Tören
lerinde söylenir.7-11 li gece ölçüsüyle yazılır.İslamiyetten sonra adı koşma olmuştur.
T.Halk Edeb.da 3 e ayrılır.Güzelleme(aşk ve tabiat),koçaklama(savaş-kahramanlık)
taşlama(eleştri)
SaguEski Türklerde ölen yiğitlerin arkasından onların kahramanlıklarını anlatan
şiirlerdir.Sagular Yuğlarda söylenir.
Sav:,Gözlem ve tecrübelerden süzülen düşünce ve duyguların özlü anlatımıdır.
Günümüzdeki Atasözleridir.Orhun yazıtlarında rastlanır.akılda kalıcıdır.
Destanların özellikleri:
-Tarih öncesi,efsaneler çağında söylenir.
-Olağanüstü olaylara ve kişilere yer verir.
-Destanlarda zaman kavramı yoktur.
-Destanların söyleyeni belli değildir.
-Destanlar bir milletin en önemli milli-edebi eseridir.
-ÇOŞKU VE HEYCANI DİLE GETİREN METİNLER-
İlahi:Din ve Tasavvuf konulu koşmalara ilahi denir.3-5 dörtlükten meydana gelir.
7-8-11 hece ölçüsüyle yazılır.Nazım birimi dörtlüktür.Yarım kafiye vardır.İlahi
aşkı işler ve ezgiyle söyler.En önemli ilahi yazarı Yunus Emredir.
Yunus Emre:Türkçeyi en güzel kullanan şairlerden biridir.Sade,samimi,yalın,
ve içli bir dille yazar ilahileri.Halk diline yerleşmiş Arapça ve Farsça kelimeleride
kullanmıştır.Hem hece hem aruz ölçüsü kullanmıştır.Ara sıra sanatlı anlatmıştır.
NEFES:Bektaşi şairlerinin yazdığı tasavvufi şiirlerdir.Genellikle (Vahdet-i Vücut)
kuramı anlatılır.Kalenderana ve alaylı bir üslup vardır.Düşünceleri nezaket içinde
nükteli olarak anlatır.Nazım birimi dörtlüktür.3-8 arası değişir.Hece ölçüsü kullanır.
Aruzlada söylenenler vardır.
Kaygusuz Abdal:Alevi-Bektaşi halk şirinin kurucusu sayılır.Yunus Emreden etki
lenmiştir.Hem hece hem aruz ölçülü şiirleri vardır.Şiirlerini divanında toplamıştır.
Nükteli,İğneli bir dili vardır.Şiirlerinde hicivli,mizahlı,tekerlemeli bir duygu içinde
hem safularla hemde insalık kusurlarıyla alay eder.
GAZEL:Aşk,Güzellik,şarap konusunda yazılmıştır.İlk beyitine(Matla),Son beyitine
(Makta) denir.Şairin isminin geçtiği yere(Taç Beyit),En güzel beyite (beytülgazel)
denir.5-15 arası beyitten oluşur.Liriktir.Kusursuz bir üslup olmalıdır.
Aşkın verdiği mutlluluğu,sıkıntıyı,sevgiliden yakınmayı anlatırsan Aşıkhane Gazel
İçki zevkini,içki ile ilgili düşünceleri anlatırsa Rindane gazel denir.
Beyitler arası anlam bütünlüğü varsa Yek-Ahenk denir.
MESNEVİ:Beyitlerden oluşur.Beyit sayısı sınırsızdır.Her beyit kendi arasında ka-
fiyelidir.Aruz ölçüsü ile yazılır.İran edebiyatından alınmıştır.Beyitler arasında anlam
bağı vardır.
Aşk konulu Mesnevi:Fuzuli ''Leyla ile Mecnun''
Dini Tasavvufi Mesnevi:Şeyh Galip ''Hüsn-ü Aşk''
Ahlaki ve Öğretici Mesnevi:Nabi ''Hayriyye''
Savaş ve Kahramanlık konulu Mesnevi:Mihailoğlu Ali Bey ''Gazavatname''
Bir şehrin Güzelliklerini anlatan Mesnevi:''İstanbul Şehrengiz''
Mizahi Mesneviler:Şeyhi ''Harname''
Ali Şir Nevai İlk hamse sahibidir ve Muhakemetül Lügateyn le Farsça ve Arapçayı
Türkçeyle karşılaştırıp ,daha zengin bir dil oldugunu anlatmıştır.
HACI BEKTAŞİ VELİ:Bektaşinin ilk kurucusu şair ve mutasavuftır.Anadolunu
Türkleşmesi ve İslamlaşmasında ve ayrıca Düzenli Ordu kurulmasında çok
emeği vardır.En öenmli kitabı Makalattır ve Fakirnameyi açıklar nitelikte bir eserdir.
MANTIKUT TAYR VE GÜLŞEHRİ:Gülşehri çevirisini yapmıştır.Kuşların dili anlam-
ına gelir.Mesnevi tarzında yazılmıştır.Tasavvufi hikayeler vardır.Gülşehrinin başka
mesnevileri vardır.Ahlaki ve didaktik bir anlatımlıdır.
NASREDDİN HOCA:Hakkında pek bir bilgi yok fakat sivrihisarda yaşadığı sanılıyor.
Dünya çapında Fıkra üstadıdır.Tüm Fıkralarında Türk halkının hayat felsefini yaşatır.
Kendine has nükte gücü vardır.
FIKRA:-İnsanları güldürmek ve bazende düşündürmek için yazılan esprili hikayeler.
-Güncel olayların kaleme alındığı gazeye yazılarıdır.
Klasik(Divan) Edebiyatı:
1-)Genellikle aydınlara hitap eder
2-)Nazımda aruz ölçüsü kullanılır.
3-)Tam yada zengin kafiye kullanılır.
4-)Nazım birimi beyittir.
5-)Arap ve İran edebiyatından alınan gazel,kaside,mesnevi,musammat gibi nazım
şekilleri kullanılır.
6-)En çok kullanılan türler münacat(Allah'a yakarış),Naat(Peygambere övgü)
Methiye(Büyüklere övgü),Hicriye(Yergi),Mersiye(ölenlerin ardından yakılan ağıt)
7-)Dil,Klasik Edb. ortaya çıkışında sade olmasına rağmen,Arapça ve Farsça kelime
ve tamlamaların artması sonucu giderek ağırlaşmıştır.
8-)Kişisel ve sosyal konulardan çok hikmet,tasavvuf ve aşk işlenmiştir.
9-)Nesir;süslü nesir,orta nesir,sade nesir olmak üzere 3 kolda gelişmiştir.Nesirlerde
iç ahengi sağlamak için seci kullanılmıştır.Süslü nesir,sanat kaygısıyla yazıldığı için
dili çok ağırdır.Söylenen değil,söyleyiş önemlidir.Sade nesirde yalın bir dil kullanılmıştır.
Sanat endişesi yoktur.Orta nesir ise ikisinin arasında bir özelliğe sahiğtir.Didaktik
yanı ağır basar.
KASİDE:Türk edebiyatından din ve devlet büyüklerini övmek için yazılan şiirlere deir.
En az 33 en fazla 99 beyitten oluşur.Kafiye düzeni a-a b-a c-a d-a oluşur.6 bölümden
oluşur.
1-)Nesib(Teşbib):Kasidenin girişi ve şiir yönünün en ağır bastığı yerdir.15-20 beyit.
Nesib bölümüne tasvirlerle başlanır.Nesibin konusu kasidenin adınla bağlantılıdır.
Temmuziye,ramazaniye,ıydiye,nevruziye,hammamiye,sü mbüliye,şemsiye,kelamiye
gibi isimler alır.
2-)Giriz-Gah:Nesib bölümünden methiye bölümüne geçerken ki beyitlere denir.
3-)Medhiye:Kasidenin sunulduğu kişinin övgüsünün yapıldığı bölümdür.Övülen kişi
nin kişisel yetenekleri göze alınmadan abartılarak ,mazmun ve benzetmelerle yapılan
övgüdür.
4-)Tegazzül:Genellikle methiye bölümünden sonra bir fırsatını düşürüp aynı ölçü ve
kafiyede bir gazel söylenmektir.
5-)Fahriye:Kaside içinde şairin kendini övdüğü bölümdür.
6-)Dua:Kasidenin en son bölümüdür.1-2 beyitten oluşur.Şair övdüğü kişinin başarılı
uzun ömürlü ve talihli iyi bir kişi olmasını diler.
RUBAİ:4 dizelik kendine özgü ayrı ölçüsü olan bağımsız nazım biçimidir.(a,a,b,a)dır.
her biz dizesi ayrı ölçüde olabilir.En güçlü düşünce 3.dizededir.İran edb. gelmiştir.
Şair dünya görüşünü,felsefesini,felsefesini,tasavvufi düşüncelerini,maddi ve manevi,
anlatmasıdır.
NEDİM:İstanbulda doğduğu tahmin ediliyor.19.yy da.Asıl adı Ahmettir.İyi bir medrese
eğitiminden sonra müderris olarak eğitim vermiştir.Patrona Halil isyanı sırasında öl-
müştür.Lale devrinde yaşayan şair bu dönemin özelliklerini şiirlerinde yansıtmıştır.
O dünyayı sevençoşku dolu bir yüreğe sahiptir.Dini şiiri yoktur.Naat ve müracat yaz-
mamış oldugu için,çok eleştirilmiş.Mahallileşme akımının en önemli temsilcisidir.
MURABBA:Benk adı verilen 4 dizelik kıtalardan oluşur.İlk bendinin,ilk 3 dizesi kendi
aralarında uyaklı olabilir.Şairin mahlası son bendinin herhangi bir dizesinde bulunur.
Türk edb'da 14.yy dan sonra Rubai yazılmaya baslandı.Rubai ince duygu ve düşün-
celere nükteli buluşlara çok uygun olduğundan divan edb. nazım biçimleri içinde gün-
ünümüze kadar canlılığını yitirmeden yaşayabilmiş tek biçimdir.
Türk edb:Nefi,Kadı burhanettin Cumhuriyet Dönm:Yahya Kemal Beyatlı
ŞARKI:Biçim bakımından murabbaya benzer.Koşmalardan etkilenerek oluşmuştur.
Bestelenerek okunur.Dörtlüklerden oluşur.Son mısralar tekrarlandığından bu bölüme
nakarat veya miyan denir.Türk edb. doğmuştur.Nedim Divan edb. en güzel şairlerin
dendir bu konuda.Nedimin şarkılarının dili gazel ve kasidelerine göre çok sadedir.
Konu aşk,sevgi,içki ve eğlencedir.Enderunlu Fazıl,Enderunlu Vasıf nedimden sonra
en çok şarkı yazan şairlerdir.Fakat nedim kadar başarılı olamamıştır.Yeni Türk edb.
dönemi yazılan şarkılar genellikle 2 bentli ve nakaratlıdır.
Anonim halk edeb. özellikleri:
-Halkın ortaklaşa meydana getirdiği bir edebiyattır
-Dili yalın,akıcı bir halk türkçesidir.
-Hece ölçüsü kullanılır.11-12-8'li kalıplar kullanılır.
-Somut ve gerçeklere içiçe bir edebiyattır.
-Nazım birimi dörtlüktür.
-En çok yarım kafiye kullanılır.Bazen hiç kafiyesiz redifşi şiirlerde olur.
-Mecazlara ve diğer söz sanatlarına fazla yer verilmez
-En çok kull. temalar:aşk,ölüm,doğa,sevgi,ayrılık acısı,sıla özlemi,yiğitlik vb
-Özü ve ruhuylada bizim olan bir edebiyattır.
-Söyleyeni belli değildir.
Muhammes:Her bendi beş dizeden oluşan nazım biçimidir.İlk bendin döt ve beşinci
yada sadece beşinci dizesi öteki bentlerin sonunda yineliniyorsa muhams-i mütekerrir
adını alır.Her türlü konu alınabilir.Bu biçimde şarkılar yazılır;Muhammes şarkı denir.
TERKİBİ BEND:Uzun bir nazım biçimidir.Her bend 2 bölümdür.Birinci bölüme
TERKİB HANE denir.Her bend sayısı 5-10 arasındadır.Kendi aralarında uyaklanır.
Bendin son beyitine VASITA BEYİTİ yada BENDİYE denir.Genellikle tarihten ve
hayattan şikayetler,dini,tasavvufi,felsefi,düşünceler anlatılmış,toplumsam yergi niteliğ
inde eleştirilere yer verilmiştir.Konusu toplumsal yergi olan en ünlü ''RUH-İ BADADİ''
dir.Bu şiire 300 yüzden fazla nazire yazıldı bunların en ünlüsü ve güzeli Ziya paşanınki.